Prva engleska kolonija u Americi – Džejmstaun

Jamestown – Sidney King Painting

Osnivanje Džejmstauna, prve trajne engleske kolonije u Americi, u Virdžiniji 1607. – 13 godina pre nego što su naseljenici došli u Plimut u Masačusetsu – prouzrokovalo je niz kulturoloških zbivanja koja su doprinela oblikovanju nacije i sveta uopšte. Način upravljanja, jezik, običaji, verovanja i težnje ovih prvih građana Virdžinije danas su deo nasleđa Sjedinjenih Država.

Koloniju je finansirala “Virginia Company of London”, grupa investitora koja se nadala profitu od ovog poduhvata. Kompaniju je 1606. zakupio Kralj Džejms I, pa je tada kompanija takođe zastupala i engleske nacionalne interese – stvarala protivtežu širenju drugih evropskih naroda van matičnih teritorija, tražila severozapadni prolaz ka Orijentu i preobraćala lokalne Indijance u anglikansku veru.

Brodovi Suzan Konstant, Godspid i Diskaveri, noseći 105 putnika, od kojih je jedan preminuo tokom putovanja, otisnuli su se iz Engleske u decembru 1606. i pristali uz obalu Virdžinije krajem aprila 1607. Ekspediciju je predvodio kapetan Kristofer Njuport. Nakon dve nedelje istraživanja, 13. maja, brodovi su stigli na lokaciju kraj reke koju su krstili Džejms, izabranu radi duboke vode za sidrenje i dobre odbrambene pozicije. Putnici su se iskrcali na obalu narednog dana i započeli sa izgradnjom naselja. Prvobitno je kolonijom upravljao savet od sedam članova, od kojih je jedan služio kao predsednik.

Uskoro su se javili ozbiljni problemi u maloj engleskoj ispostavi, koja se nalazila u sred područja naseljenog sa 14.000 Indijanaca koji su se služili jezikom Algonkian a  kojima je vladao moćni poglavica Povhatan. Odnosi sa Povhatan Indijancima bili su slabi, mada je uspostavljena povremena trgovina.  Nepoznata klima, slankasta pijaća voda i nedostatak hrane, uslovi života verovatno pogoršani dugom sušom, doveli su do bolesti i umiranja. Mnogi od prvobitnih kolonista bili su Englezi iz više klase, tako da je koloniji nedostajalo kvalifikovanih radnika i poljoprivrednika.

Prve dve Engleskinje stigle su u Džejmstaun 1608, a više ih je došlo narednih godina. Muškarci su, međutim,  bili u većini dobrim delom 17. veka.

Kapetan Džon Smit došao je na čelo kolonije u septembru 1608 – četvrti u nizu predsednika saveta- i uspostavio pravilo „nema rada – nema hrane“. Smit je odigrao ključnu ulogu u trgovanju sa Povhatan Indijancima za hranu. Međutim, u jesen 1609. zadobio je povredu zapaljenim barutom i otputovao je natrag u Englesku. Smit se nikada nije vratio u Virdžiniju, ali se zalagao za kolonizaciju Severne Amerike do svoje smrti 1631. i objavio je brojne izveštaje o koloniji Virdžinija, pružajući time izuzetno vredan materijal istoričarima.

Nakon Smitovog odlaska usledilo je ‘doba gladi’, period ratovanja između kolonista i Indijanaca, kao i smrt mnogih Engleza od gladi i bolesti. U trenutku kada su kolonisti nameravali da napuste Džejmstaun u proleće 1610, novi doseljenici sa zalihama potrepština stigli su iz Engleske, sa namerom da se obogate u Virdžiniji. Nova grupa doseljenika stigla je ponovo pod patronatom kralja Džejmsa I. Ovaj put predviđeno je jače vođstvo, na čelu sa guvernerom koji je vladao sa grupom savetnika i uveden je vojni zakon koji je propisivao oštre kazne za one koji ga nisu poštovali.

Da bi napravili profit za kompaniju Virdžinija, naseljenici su se okušali u brojnim malim industrijama, uključujući pravljenje stakla, obradu drveta, proizvodnju smole, katrana i mineralnog đubriva. Međutim, dok kolonista Džon Rolf (koji je kasnije oženio Povhatanovu ćerku Pokahontas) nije uveo gajenje duvana oko 1613,  biljke koja je donosila novac, nijedan od pokušaja kolonista da uspostave profitabilan biznis nije se pokazao kao uspešan. Uzgajanje duvana zahtevalo je velike površine zemljišta i dosta radne snage, te je stimulisalo brz rast kolonije Virdžinija. Došljaci su se naselili i na teritorije koje su zauzimali Povhatan Indijanci i povećao se broj sluga koji su došli u Virdžiniju.

Prvi dokumentovani Afrikanci stigli su u Virdžiniju 1619. Bili su iz kraljevstva Ndongo u Angoli, iz zapadne centralne Afrike, a zarobljeni su tokom rata sa Portugalcima. Zanimljivo je da su, ovi prvi, Afrikanci tretirani kao plaćene sluge, a nakon što su se pokazali kao fizički izdržljivi, praksa posedovanja Afrikanaca kao doživotnih robova pojavila se sredinom veka. Broj afričkih robova znatno se uvećao u drugoj polovini 17. veka, zamenjujući plaćene sluge i postajući primarni izvor radne snage.

Prva predstavnička vlada u Britanskoj Americi počela je sa radom u Džejmstaunu 1619. sazivanjem  Generalne skupštine, na zahtev doseljenika koji su želeli regulacije zakona koji su nad njima sprovođeni. Posle niza događaja, uključujući rat sa Povhatan indijancima 1622. i nedoličnog ponašanja nekih od lidera Kompanije Virdžinija u Engleskoj, kralj je Kompaniju ukinuo 1624. a Virdžinija je postala kolonija kraljevstva. Džejmstaun je nastavio da biva centar političkog i društvenog života Virdžinije sve do 1699, kada je sedište vlade pomereno u Vilijamsburg. Nakon toga, od sredine 18. veka, Džejmstaun je prestao da postoji kao grad, i tek je pre dvadesetak godina vlada SAD počela kampanju arheološkog istraživanja i ekshumacija tela iz nekadašnje prestonice.